Patron PBW w Łodzi ~ Serwis jubileuszowy PBW w Łodzi

Profesor w swoim gabinecie

Tadeusz Marian Kotarbiński (1886-1981) – polski filozof, logik i etyk, twórca etyki niezależnej, nauczyciel i pedagog.

Był uznawany za bardzo oryginalnego i twórczego filozofa, który wychował kilka kolejnych pokoleń myślicieli. Poglądy filozoficzne Kotarbińskiego sytuują się w granicach szeroko pojętej szkoły lwowsko-warszawskiej. Chodziło w niej o nadanie filozofii możliwie największej ścisłości. Był prawdziwym autorytetem moralnym, walczącym o tolerancję. W komunistycznej Polsce stał się symbolem myślenia niezależnego.

Rodzice Profesora

Urodził się 31 marca 1886 r. w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Jego ojciec Miłosz był artystą malarzem, dyrektorem Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, zaś matka, Ewa z Koskowskich była pianistką, a przez kilka lat prowadziła pensjonat. Stryj – Józef Kotarbiński – to z kolei jedna z największych postaci teatru polskiego na przełomie XIX i XX wieku.

Kotarbiński prawie przez całe życie związany był z Warszawą, tu ukończył szkołę powszechną oraz dostał się do V Gimnazjum Rządowego (filologicznego rosyjskojęzycznego). Nie ukończył go jednak, ponieważ w klasie ósmej, tuż przed maturą, został ze szkoły relegowany za udział w strajku w 1905 r. Maturę uzyskał w 1906 r. w prywatnym polskim gimnazjum gen. P. Chrzanowskiego, zaś maturę państwową, wymaganą przez władze, w 1907 r. eksternistycznie, w rosyjskim rządowym gimnazjum filologicznym w Parnawie (Estonia).

Studiował jako wolny słuchacz w Uniwersytecie Jagiellońskim – głównie matematykę i fizykę. Następnie na Politechnikach we Lwowie i Darmsztadzie architekturę (1906-07). W końcu wrócił do Lwowa i rozpoczął studia z zakresu filozofii i filologii klasycznej w Uniwersytecie Jana Kazimierza. Słuchał też wykładów z logiki i psychologii. Studia ukończył w 1912 roku uzyskując doktorat pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego, temat: "Utylitaryzm w etyce Milla i Spencera". Był także uczniem m.in. Jana Łukasiewicza, Stanisława Witkowskiego i Władysława Witwickiego.

Z żoną Wandą i synami Adamem i Kazimierzem

W 1912 wstąpił w związek małżeński z Wandą Magdaleną Baum (1887 - 1946), z którą miał dwóch synów – Adama (1914-2010) i Kazimierza (1919-1939).

Zaraz po studiach wrócił do Warszawy i rozpoczął pracę jako nauczyciel języków klasycznych w Gimnazjum Mikołaja Reja. W 1918 roku został zastępcą wykładowcy na Uniwersytecie Warszawskim, a w rok później profesorem nadzwyczajnym filozofii; profesurę zwyczajną uzyskał w 1929 roku. W roku akademickim 1929/30 był dziekanem Wydziału Humanistycznego.

W latach międzywojennych zaangażowany był w sprawy społeczne, występując między innymi przeciwko antysemityzmowi oraz klerykalizmowi. Zajmował się także publicystyką, pisując głównie w miesięczniku "Racjonalista", jednym z organów Polskiego Związku Myśli Wolnej.

W czasie okupacji brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim, uczył także prywatnie. W roku 1943 wyjechał z Warszawy do jednej z miejscowości w okolicach Lublina i tam zaczął pisać „Traktat o dobrej robocie”. Do stolicy wrócił w 1944 roku, ale po kilku miesiącach w związku z upadkiem Powstania Warszawskiego (w czasie powstania przebywał na Starym Mieście) został z niej wysiedlony. Najpierw wraz z żoną przenieśli się do Gorzkowic, gdzie zamieszkali w domu tamtejszego lekarza dra Szyckowskiego. Potem wywędrowali do Radomia. Tam także prof. Kotarbiński uczył filozofii na konspiracyjnym kursie akademickim.

Profesor z żoną Janiną

4 października 1946 r. zmarła żona profesora, Wanda z Baumów. W 20 października 1947 r. Kotarbiński wstąpił w związek małżeński z Janiną Sztejnberg-Kamińską, dr. folozofii, profesor Uniwersytetu Łódzkiego.

Po zakończeniu II wojny światowej przeniósł się do Łodzi. Współorganizował tam uniwersytet, którego został pierwszym rektorem - w okresie od 3 lipca 1945 r. do 31 sierpnia 1949 r. Jednocześnie prowadził wykłady i kierował katedrą filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Po kilku latach spędzonych w Łodzi wrócił do stolicy na stałe i był z warszawską uczelnią związany już do emerytury w 1961 r. Od 1951 r. kierował także katedrą logiki.

Prof. Tadeusz Kotarbiński był także prezesem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, Institut International de Philosophie oraz członkiem wielu innych (m.in. Polskiej Akademii Umiejętności, Akademii Nauk Polskiej, Brytyjskiej, Bułgarskiej, Serbskiej, Mongolskiej, ZSRR. Uzyskał tytuł doktor honoris causa Universite Libre w Brukseli (1947), Uniwersytetu Łódzkiego (1957), Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964), Uniwersytetu we Florencji (1965), Uniwersytetu w Oxfordzie (1968), Uniwersytetu w Bratysławie (1969) oraz Akademii Muzycznej w Łodzi.

Był autorem około 700 publikacji, w tym wielu znaczących naukowo monografii, tekstów publicystycznych (m.in. „Medytacje o życiu godziwym”, „Myśli o ludziach i ludzkich sprawach”, „Drogi dociekań własnych”). Sam Kotarbiński za swoje najwybitniejsze dzieło uznawał jednak "Traktat o dobrej robocie" z 1955, który dotyczył studiów z prakseologii czyli ogólnej teorii skuteczności. Obok pracy naukowej Tadeusz Kotarbiński tworzył też poezje. Wydał trzy tomiki wierszy: „Wesołe smutki” (1956), „Rytmy i rymy” (1970) oraz „Wiązanki” (1973). W swych pracach zawarł także wiele aforyzmów, drukowanych potem w różnych zbiorach.

Zmarł 3 października 1981 roku w Warszawie.